Tez düzenleme işlemi, tezin ilgili enstitüye teslim edilecek şekilde tez yazım kurallarına uygun olarak düzenlenmesidir. Tezin belli bir formata uygunluğu sağlandığı için tez formatlama da denilmektedir. Her enstitünün dikkate aldığı bir tez yazım kılavuzu vardır. Tez düzenleme işleminde önemli olan tez yazım kılavuzuna uygunluktur. Tez ne kadar düzenli de olsa kılavuza uygun değilse düzenlenmemiş sayılır ve enstitü tarafından kabul edilmez. Diğer yandan tez yazım kılavuzlarında her şey yer almadığından, ayrıntılı olarak açıklanmadığından veya tez düzenlenirken kılavuzdaki hangi bilgilerin dikkate alınacağı bilinemediğinden tez düzenlemesi konusunda kafa karışıklığı oluşmaktadır. Bunun için öncelikle tez düzenleme işleminin kapsamını netleştirmeyi gerekli görüyorum.
Tez Düzenleme Kapsamı
Tez düzenleme ile ilgili öncelikle belirtmek istediğim nokta, bu işlemin teknik bir konu olduğu ve tezin biçimsel yönü ile ilgili olduğudur. Tez düzenlemede bunun ölçü alınması, ortaya çıkacak karışıklıkları önleyecektir. Örneğin tez yazım kılavuzunda tez yazımı ile ilgili açıklamalar da vardır. Tez düzenleyen kişinin tez yazımı ile ilgili bir şey yapma sorumluluğu yoktur, böyle bir şeyi yapması uygun olmadığı gibi tez sahibinin istemesi de uygun olmaz.
Tez düzenleme işleminde tezin içeriğine yönelik hatalar (bilgi hatası, yazım hatası, yöntem-teknik hatası vb.) düzeltilmez. Tezin içeriğine ilişkin hataları tezin sahibi düzeltmelidir. İçeriğe yönelik hatalarda da destek alınabilecek noktalar vardır ama destek alırken akademik etik dışına çıkmamak gerekir. Tez sahibi tezini hazırladıktan sonra tezindeki hataların düzeltilmesi için belli konularda destek alabilir. Örneğin tezdeki anlatım bozukluklarını düzeltmek için redaksiyon yaptırılabilir. Başka bir örnek vermek gerekirse herkesin İngilizce bilmesi şart değildir. Türkçe yazılmış bir tezin özetini İngilizceye çevirmek için bir tercümandan destek de alınabilir. Anlaşıldığı üzere tez düzenleme işleminde tez içeriğine yönelik hatalar değil tezin görünümü ile ilgili hatalar düzeltilir.
Tez düzenleme işleminin neleri kapsadığını şu şekilde ifade edebiliriz:
- Kapak sayfalarının hazırlanması veya uygun ölçülerde düzenlenmesi
- Tezin kenar boşluklarının ayarlanması, tez sayfa düzeninin uygun hale getirilmesi, satır aralıklarının ve yazı tipinin uygun hale getirilmesi
- Ön sayfaların ölçülerinin kılavuza uydurulması
- Listelerin (içindekiler, tablo, şekiller, grafik, harita vb.) uygun olarak hazırlanması. Başlık ve sayfa numarası uyumunun sağlanması
- Başlıkların düzeylerine uygun şekilde (büyük harf-küçük harf vs.) düzenlenmesi.
- Tablo ve şekillerin uygun hale getirilmesi (sayfa kenarından taşmaması ve kenarlıkların kılavuzda belirtildiği gibi ayarlanması)
- Kaynakçanın uygun referans stiline göre düzenlenmesi
- Eklerin uygun şekilde yerleştirilmesi
Tez Düzenleme Yasal mıdır? Mutlaka Tezi Yazan Kişi Tarafından mı Yapmalıdır?
Tez düzenleme işleminde tezin içeriğine bir müdahale yapılmadığı için akademik etik açısından problem yoktur. Daha önce de bahsettiğim üzere akademik etik çerçevesinde kalmak şartıyla tezin içeriğine belli noktalarda müdahale edilebilmektedir. Tez düzenleme işleminde içeriğe hiçbir müdahale söz konusu olmadığı için tartışmasız bir şekilde etik bir işlemdir. Tez düzenleme, kitaplar için yapılan dizgi ve mizanpaj işlemi gibidir. Tez düzenlemesini birçok kırtasiye yıllardır yapmaktadır. Bu nedenle yasal açıdan da bir sorun yoktur.
Kimler Tez Düzenleme Yapabilir?
Tez düzenlemeyi herkes yapabilir gibi bir kanı vardır. Fakat bu yanlış bir düşüncedir. Sadece Microsoft Word programını iyi derecede kullanmak veya akademik bir yeterliğe sahip olmak tez düzenleme yapabilmek için yeterli değildir. Çünkü bu işlemi yapabilmek ve devam ettirebilmek, tezin uygun bir şekilde düzenlenmesine bağlıdır.
Kimlerin tez düzenleme yapabileceği konusunda tecrübelerime dayanarak beş öneride bulunmak istiyorum. Tez düzenlemesi yapmak isteyenlerin en az ilk üçüne sahip olması gerektiğine inanıyorum.
1. Akademik çalışmanın ne demek olduğunu bilmelidir
Uzun uğraşlar sonucunda hazırladığınız tezinizi emanet edeceğiniz kişiye güvenmelisiniz. Bir akademik çalışmanın gözlerden uzak nasıl hazırlandığını bilmeyen bir kişi, tezinizin sizin için ne anlama geldiğini bilmeyecektir. Ayrıca tezinizi düzenlerken yapılabilecek ufak bir hatanın büyük sorunlara yol açabileceğini düşünemeyecektir. Bunun için tezinizi saklama ve düzenleme konusunda hassas davranmasını bekleyemezsiniz.
2. Ofis programlarını çok iyi kullanabilmelidir
Tez düzenleme işlemi teknik bir konu olduğu için tez düzenlemesi yapacak kişinin tez düzenleme programları ile arası çok iyi olmalıdır. Microsoft Word programını çok iyi kullanmalı, diğer ofis programlarını da yeterli düzeyde kullanabilmelidir.
3. Akademik eğitim almış olmalıdır
Yüksek lisans veya doktora eğitimi almış bir kişi tez yazımı ve tez teslimi sürecini tamamladığı için tez düzenletmek isteyen kişilerin beklentisini anlayabilir. Akademik eğitim almış kişiler benzer süreçlerden geçtikleri için tez düzenlemesine ihtiyacı olan kişilerle empati kurabilir.
4. Akademik yayın yapmış olmalıdır
Akademik yayın yapmış kişiler, yüksek lisans ve doktora eğitimini uygulamaya yansıtmışlardır. Akademik yayın, kişinin uzmanlığının veya uzmanlaşmaya başladığının göstergesidir.
5. Tez düzenleme konusunda tecrübe sahibi olmalıdır
Tez düzenleme işlemini kimlerin yapabileceğine bu maddeyi de ekledim. Fakat tecrübe olması için önce tez düzenleme yapmaya başlaması lazım dediğinizi duyar gibiyim. Tez düzenleme tecrübesi kişinin kendi tezini düzenlemesi veya bu konuda uygulamalı eğitim alması ile sağlanabilir. Bunun dışında kalan, başkası gözetiminde bile tez düzenleme yapmamış birisine tezinizi teslim etmek istemezsiniz diye düşünüyorum.
Tez Düzenleme Ne Zaman Yapılmalıdır?
Tez düzenleme işlemine en çok tezin enstitüye teslim edilmesi sırasında ihtiyaç duyulmaktadır. Fakat tez formatlama işlemini tez savunması sonrasına bırakırsanız tez teslim sürecini zorlaştırırsınız. Bununla birlikte tezin kısa sürede düzenlenmesi gerekeceği için tez düzenlemesi stresli bir hale gelebilir. Bu sebeple tez düzenleme işlemini en sona bırakmamanızı tavsiye ederim.
Tez düzenleme için en uygun zaman nedir? Tez düzenlemesini tez yazım sürecinin her anında yapabilir-yaptırabilirsiniz. Hatta teziniz hazır olmasa bile. Birçok üniversitenin tez yazım şablonu vardır. Eğer tez yazım şablonunuz varsa bu şablon üzerinden yazmaya başlarsınız. Eğer tez yazım şablonu yoksa da tez yazımına uygun bir şekilde başlayabilmeniz için tez yazım kılavuzundaki kurallara uygun bir şablon hazırlanabilir.
Tez Savunması Sonrası Düzeltme Gerekirse Tez Sayfa Düzeni Bozulur mu?
Tez yazarken içeriğe verilen önem tez düzeni için verilemediği, tez yazım kuralları sürekli akılda tutulamadığı ve okumanız gereken birçok kaynak varken tez yazım kılavuzunu defalarca okuyamadığınız için sonradan tez sayfa düzeni bozulabilir. Tez sayfa düzeni tezinizi yazarken sürekli bozulabilir. Eğer bozulmasın istiyorsanız ona göre dikkatli bir şekilde yazmayı sürdürmelisiniz. Fakat bunu yapmak zordur ve önceliğinizi değiştirebileceğiniz için çok tavsiye etmem. Sonuçta ortaya tamamlanmış bir tez çıkarmak yarım ama düzenli bir tez taslağı hazırlamaktan daha önemlidir.
Tezinizi ne zaman kılavuza uygun hale getirileceği konusunda en iyi kararı siz verebilirsiniz. Tezinizi nasıl rahat bir şekilde tamamlayacaksanız ona göre planlama yapabilirsiniz. Bununla birlikte tezinizin mutlaka düzenli olması gereken zamanlar vardır. Bunlardan birisi tez savunması öncesidir. Tez savunması öncesinde tezinizin düzenli olması şart değildir. Fakat tez savunma jürisi, onlara gönderdiğiniz tezin düzensiz olduğunu görürse sizin özenli bir çalışma yaptığınızı düşünmeyebileceğini dikkate almanızı isterim. Bu sebeple tez savunması öncesinde tezinizin tez yazım kılavuzuna uygun hale getirilmesi önemlidir.
Tezinizin savunma öncesinde düzenlenmiş olacağı hep düzenli kalacağını garanti etmiyor. Tıpkı tez yazımına düzenli bir tez taslağı ile başladıktan sonra tez sayfa düzeninin bozulabileceği gibi. Tezinizi enstitüye teslim edene kadar birçok değişiklik yapmanız gerekebileceği için tez sayfa düzeni her zaman bozulabilir. Burada dikkate almanız gereken nokta tezinizin nasıl düzenlendiğidir. Eğer teziniz tez yazım kılavuzuna uygun bir şekilde düzenlenmiş ve listeler de otomatik olarak oluşturulmuşsa panik yapmanıza gerek kalmaz. Tez düzenleme işlemi gerçekten profesyonel bir uzman tarafından yapılmışsa sizin fark edemeyeceğiniz birçok ayarlama yapmıştır. Bunun için siz düzenleme gitti diye düşünürken ufak dokunuşlarla (tezi sıfırdan tekrar düzenlemeden) teziniz tekrar kılavuza uygun hale getirilebilir.
Tezin Enstitüye Teslimi
Tez yazım sürecinin son aşaması tezin teslim sürecidir. Bu aşamada artık kesinlikle tezinizin düzenlenmiş olması gerekmektedir. Tez savunmasında düzeltme almak artık normal bir durum haline gelmiştir. Çoğu kişi tezini tamamlamış da olsa, tez savunmasında sorulan sorular için uygun cevaplar da verse tez savunmasında düzeltme almaktadır. Tez savunmasından sonra tezinizi teslim etmek için 1 ay (bazı durumlarda bu süre esnetilmektedir) süreniz vardır. Bu süre içinde tez savunma jürisi tarafından tezinizde istenilen düzeltmeleri yaptıktan sonra tezinizi enstitüye teslim etmelisiniz.
Tez düzenlemesine en çok dikkat edildiği zaman tezin enstitüye teslim sürecidir. Enstitüde tezlerin yazım kılavuzuna uygunluğunu denetleyen kişiler vardır. Teziniz kılavuza uygun değilse defalarca düzeltme yapmanız gerekebilir. İnanın her şey bitti derken çok can sıkıcı bir durumdur bu. Üstelik bir taraftan tez savunmasında istenilen düzeltmeleri yaparken teslim süresi daraldı bir taraftan tez format kontrolü yapan kişinin dönmesini beklerken süre geçti. Tez format kontrolünden teziniz hemen geçmediği halde bu sefer yeni düzeltmeler yapılacak ve yine tez format kontrolünden cevap bekleyeceksiniz. Bunlar ciddi bir stres kaynağıdır.
Tez düzenleme işleminin ne kadar önemli ve gerekli olduğunu gördük. Tezinizin düzenlenmesi noktasında önceliğiniz tezin enstitü tarafından kabul edilmesidir. Bununla birlikte YÖK’te (Ulusal Tez Merkezi) yer almaya başladıktan sonra tezinizde herhangi bir değişiklik yapamayacağınızı da göz önünde bulundurmalısınız. Bu nedenle hem tezinizin tez yazım kılavuzuna uygun bir şekilde düzenlenmiş olması hem de tez içeriğinin hatalardan arındırılması önem taşımaktadır.
